مهر(نام یکی ازفرشتگان آیین زردشتی ،الهه ی دوران باستان ،مظهرمحبت وپیمان وروشنایی)+گان(پسوندنسبت که برای جشن هانیز به کارمی رفته).معرب آن مهرجان است.جشن مهرگان به هنگام انقلاب زمستانی درشانزدهم مهربر پامی شده است ویکی ازجشن های بزرگ ایران قدیم بوده است.برخی ازخاورشناسان براین باورند که سال هخامنشی، ازماه باگ یادی (باغیادیش) -ماه ستایش بغ_آغازمی شده که بعدها به جای آن،که جشن نوروز زمان هخامنشیان بوده،جشن مهرگان یاعیدمیتراخدای نوروآفتاب معمول می شود.واین ترتیب رابه زمان رواج تقویم اوستایی،دراواخر سلطنت داریوش بزرگ،درمیان سال های 493و486،پیش از مسیح،مربوط می دانند.بنابر بن دهش،مشی ومشیانه درچنین روزی ازنطفه ی کیومرث تولد یافتند.این جشن بزرگ شش روزطول می کشد،وازروزشانزدهم مهر آغاز می شودودرروز بیست ویکم که "رام روز"است،پایان می گیرد.روزآغازرامهرگان عامه وروزپایان رامهرگان خاصه گویند.درایران باستان تنهادوفصل درنظر می داشتند:اول،تابستان (-hama)،دوم زمستان(-(zyam. نوروز جشن آغازتابستان بودومهرگان جشن آغاززمستان.جشن مهرگان بسیار سرورانگیز وبانشاط بود.کتزیاس می نویسدکه پادشاهان هخامنشی هرگز نمی بایست مست می شدند،مگردرروزجشن مهرگان که لباس ارغوانی می پوشیدند ودر باده پیمایی با می خوارگان شرکت می کردند.روایاتی چند درباره ی جشن مهرگان وجوددارد:مهرگان،به افتخار"مهر،داورسرزمین ایران"برپا می شده است (هینلز،ص126)مهراسم خورشیداست وخورشیددرچنین روزی ظاهرشد وگوینددرچنین روزی فریدون بر ضحاک دست یافت،ودرچنین روزی ایزدان ازآسمان به یاری فریدون فرودآمدند.وگویندکه چون دراین جشن ازپادشاهان به مردم محبت ومهرمی رسیدومهرگان به معنی محبت پیوستن است ،بدین نام موسوم شد.ونیزنوشته اندکه: چون فریدون بر ضحاک غلبه یافت،گاوهای اثفیان (آبتین)را،که ضحاک آن هارا ازدسترس وی دورکرده بود ،رهاکرد وبه خانه ی او برگردانید(بیرونی2،ص 296)بعضی ها دیگر گویندکه فارسیان راپادشاهی مهرنام داشت و به غایت ظالم بود واو در نصف ماه به جهنم واصل شد،بدین سبب آن روزرامهرگان نام کردند ومعنی آن مردن پادشاه ظالم باشد ،چه مهر به معنی مردن وگان به معنی پادشاه ظالم هم آمده است .گرچه برخی ازاین روایات به نظرسست آیند ودرپی گونه ای وجه تسمیه ی عامیانه برای واژه ی مهرگان وجشن مهرگان هستند،امّااز درونمایه ی آن می توان این جشن را،جشن بازیافتن آزادی ورهایی ازستم بیگانگان یاجشن پیروزی نیکی بربدی ،روشنایی وخورشیدومحبت برتاریکی وبیداد دانست.