ًچکیده:

یکی از مباحث بسیار مهم در شعر اخوان(م.امید) مسئله ی عشق است .روح حساس شعر اخوان موجب شده است ؛تا مفهوم عشق در کوبندگی شعرهایش پنهان بماندبه طوری که بسیاری از منتقدان قایل اند که اخوان اصلاًًًً شاعر عاشقی نیست.بنابراین نگارندگان این مقاله برآنندتا رویکرد اخوان ثالث را به عشق بر اساس مستندات به شعرش بنمایانند.مطابق تحقیقات به عمل آمده به اثبات می رسد که اخوان شاعری عاشق بوده که هم عشق رمانتیکی داشته وهم عشق رئالیستی ،در حقیقت اخوان عاشق مردم است.

 کلید وا ژه ها:اخوان ثالث،شعرنو،عشق،مردم ورئالیست .

 مقدمه:

 عشق موضوعی دیرینه در ادب فارسی داردکه همواره در آثار دینی ، مذهبی ،ادبی ودر شعر شاعران جلوه گری می کند. خصوصاً مفهوم عشق را در سراسردیوان غزلیات حافظ وآثارسعدی به وفور می بینیم . اصل آفرینش بر پایه ی عشق بوده است واول عاشق،خدااست که در حدیث قدسی گفت:

 "کُنتُ کنزاً مخفیاً فاحبیت  اَن اُعرف فخَلقتُ الخلق لکَی آُعرف "

حافظ می گوید:"در ازل پرتو حسنت زتجلی دم زد/ عشق پیدا شد و آتش بر همه عالم زد"

عشق ودیعه ی الهی است که در نهاد هر انسانی نهاده شده است . همه ی شاعران از گذشته تا حالمضامین عشق را  بن مایه های شعرشان قرارداده اند و به طور کلی زندگی بی عشق اصلاً معناندارد.مهدی اخوان ثالث ،شاعر نو پرداز معاصر از شاعرانی است که مفهوم عشق را در لحظه لحظه -های شعر هایش احساس می کنیم ودر اشعارش شاهدعشق واقعی ورئالیستی هستیم . به طور دقیقعشق اخوان ، عشق به مردم و انسان است.

عشق واخوان

عشق اخوان یک عشق منحصر به فرد است . اخوان به عشق ایمان دارد ،اما عشق به همه کس داشتن را یک دروغ بزرگ می داند که یک فریب است ؛ یعنی ، عشق به هیچ کس. به نظر او سیاستمداران چنین حرف می زنند واحمق ها باور می کنند .عشق به همه کس داشتن؛ یعنی ، به هیچ کس عشق نداشتن و سر انجام هیچ کس را نداشتن ؛یعنی، کشک .(لنگرودی ،1381 :229 )عده ای بر این باورند که اخوان شاعر عاشقی نیست و عشق برای او معنا ومفهومی ندارد.اما برعکس این نظر ، اخوان از عاشق ترین شاعران است .عشق اخوان، عشقی مردانه ومنحصر به فرد  است . عشق او عشق واقعی است نه عشق رمانتیکیو به قول خودش "دختر خانمی".

اخوان عاشق مردم است و عاشق وطن . ولی مضامین عاشقانه ی شعرهایش در سایه ی زبان کوبنده وحماسی اش پنهان مانده است .نگرانی ها ی اخوان نسبت به مردم و فرهنگ در بیشتر اشعارش قابل مشاهده است .حتی عشق واقعی رمانتیکانه راهم در بعضی ازاشعارش می بینیم. اولین شعرش از مجموعه ی "زمستان"با عنوان "یاد" یک شعر عاشقانه است، که عشقش را نسبت به همسرش توران بیان می کند          هرگز فراموشم نخواهد گشت ، هرگز

                           آن شب که عالم عالم لطف وصفا بود

                    من بودم وتوران وهستی لذتی داشت

                         وز شوق چشمک می زد و رویش به ما بود

                         ماه از خلال ابرها پاره پاره ...

 ودر شعر "هر جا دلم بخواهد " ، که یکی از زیباترین اشعار عاشقانه ی اخوان است که با زبانی شاد وسرزنده بسیاری از مسایل رابیان می کند وبه قول خودش سخنان "طور دیگر " ونگفتنی رابا زبانی  پسندیده و عریان بیان می کند .  چون میهمان به سفره ی پر ناز ونعمتی

                  خواندی مرا به بستر وصل خود ای "پری"

                 تو خنده زن چو کبک ، گریزنده چون غزال

                 من در پیت چودر پی آهو پلنگ مست

                وانگه ترا بگیرم ودستان من روند

                هر جا دلم بخواهد ، آری چنین خوش است .

 در شعر "دریچه ها" از عشقی می گویدکه کوتاه وناتمام مانده وبین عاشق ومعشوق فاصله افتاده است و باعث شکسته دلی  شاعر شد.                   ما چون دو دریچه ، روبه روی هم

                  آگاه زهر بگوی و مگوی هم

                  هرروز سلام و پرسش وخنده

                  هرروز قرار آینده

                 عمر آینه ی بهشت ،اما...آه

                 بیش از شب وروز تیر ودی کوتاه

                اکنون دل من شکسته وخسته است

                زیرا یکی از دریچه ها بسته است

                نه مهر افسون ، نه ماه جادو کرد

              نفرین به سفر ،که هر چه کرد او کرد   

                                                                 (اخوان،1387: 49- 49 )

 در شعری زیبا وآهنگین "سر کوه بلند..." با زبانی نرم وعاشقانه می سراید:

                       سر کوه بلند آمد حبیبم

                      بهاران بود ودنیا سبز وخرم

                     درآن لحظه که بوسیدم لبش را

                    نسیم و لاله رقصیدند با هم

                                                                 ( همان، 117)

اما اخوان اگرچه در سروده های اجتماعی اش همواره با خشم وعصبانیت با مردم سخن می گوید و آن ها را با خطاب وعتاب مورد هجوم و حمله قرار می دهد .باید گفت که هیچ گاه دلش از عشق به مردم خالی نبوده است و این حرف ها را از سر دلسوزی و ناراحتی می زند و او همواره خودش را از مردم ودر کنار مردم وبا مردم می دانسته است و این ها را از لحظه لحظه های اشعارش می توان دید.

در شعر" مردم ! ای مردم" عشق واقعی خود را نسبت به مردم ابراز می

              مردم ای مردم

              من همیشه یادم هست این ، یادتان باشد

             من اگر جغدم،به ویران بوم

             یا اگربرسر

            سایه از فر هما دارم

           هرچه هستم از شما هستم

           هر چه دارم از شما دارم

           مردم! ای مردم

           من همیشه یادم هست این ، یادتان باشد ...

                                                                (اخوان،1386 : 342 - 343 )

بنابراین در پاسخ کسانی که شعر اخوان را خالی از عشق می دانند باید گفت : اگر اخوان یک شاعرعاشق نیست  پس این نمونه ها حاکی از چیست ؟

 " ...مهدی اخوان ثالث ، یکی از سر سخت ترین شاعران سیاسی عصر تبهکاران پهلوی  بوده واین    همه عشقی که به وطن ، به اسطوره ،به رویاها ،افسانه ها ،قهرمانان وجنبش های ایرانی نشان می دهد ؛تماماًبه معنای مقابله با نظامی است که به هیچ کجای این خاک وابسته نبوده ودر هیچ کجا به قد یک علف نو رسته نیز ریشه نداشته است .  آن بی مهری خشونت بار نسبت به ایران زمین ، مهر غریب مهدی اخوان ثالث  را باعث شده است ."   (کاخی ،1379 :84 -85 )        

منابع

 1- اخوان ثالث،مهدی(1371)؛زمستان،تهران:انتشارات مروارید

2- -----------------(1387)؛آخرشاهنامه،تهران:انتشارات زمستان

3- -----------------(1387)؛ازاین اوستا،تهران،انتشارات زمستان

4- ----------------(1387)؛سه کتاب،تهران:انتشارات زمستان

5- براهنی رضا (1371)؛طلا درمس ،تهران،انتشارات نویسنده

6- زرین کوب، حمید(1369)؛چشم انداز شعرنو فارسی،تهران،انتشارات توس

7- کاخی ،مرتضی(1379)؛باغ بی برگی،تهران:انتشارات زمستان

8- لنگرودی، شمس(1381)؛تاریخ تحلیلی شعر نو،تهران:نشر مرکز

9- مختاری،محمد(1372)؛انسان درشعر معاصر،تهران:انتشارات توس