جایگاه عبادت

عبادت روح نمازاست. دراهمیّت آن ،همین بس که آفرینش هستی برای عبادت است. خدای متعال ،نیازی به عبادت ماندارد.آن چه که انسان رابه عبادت وامی دارد عبارتند از:عظمت خدا،احساس فقرووابستگی،توجّه به نعمت هاوفطرت.عبادت تأثیر مهمی درزندگی انسان هادارد :1-باقی ساختن فانی2-تبدیل مادیات به معنویات3-سازندگی فردوجامعه می تواننداز تأثیرات نمازباشد.عبادت تنها مختص به نمازوروزه نیست وهمه ی کارها ی شایسته که به نفع مردم باشد ،عبادت است. کارهایی چون تفکردرخدا،کسب وکار،آموختن دانش ،خدمت به مردم وانتظار حکومت عدل جهانی دراسلام عبادتند.حتی نگاه پرمهربه پدرومادر،نگاه به چهره ی علما ،نگاه به قرآن کریم وکعبه ورهبر عادل یابرادردینی هم عبادت است.

عبادت باید آگاهانه ،عاشقانه،خالصانه،خاشعانه ومخفیانه باشد.برای عبادت نیز آفات بسیار است که ازآفات عبادت می توان به 1- ریا2-عجب3-گناه اشاره نمود.بندگی وعبادت تنهادر مقابل آفریدگار شایسته است وهرپرستشی نسبت به پدیده باانسان وموجودات دیگر ،باطل است.درعین حال پرستش ظاهری ،اگربدون تسلیم وپذیرش قلبی نیزباشد ،بی ارزش است.عبودیتی ارزشمنداست که سرچشمه ازعبودیّت وتسلیم ورضای انسان داشته باشد.از کارهایی که درعبادت باید مدنظرداشت تداوم داشتن عبادت است .راه خداپرستی دشواری هایی هم داردومردان خدا درهیچ حال ،دست ازپرستش خدابرنمی دارند.انسان این شایستگی راداشته که مورد لطف خداقرار گیرد وازطرف اوبه انجام وظایفی مکلّف می شود.برای تکلیف شرایطی وجوددارد1-بلوغ   :پسران باتمام شدن پانزده سال قمری ودختران باتمام شدن نه سال ،به سنّ تکلیف می رسند .غیرازاین بلوغ ،که بلوغ عبادی وتکلیفی است ؛بلوغ هایی دیگری چون،بلوغ سیاسی،بلوغ اقتصادی وبلوغ ازدواج.2-قدرت درتکالیف الهی هم به محدوده ی قدرت رعایت شده است وخداوندهیچ کس راجزبه قدرت توانایی اش تکلیف نمی کند.3- عقل،عقل وشعور ،ملاک فضیلت انسان وتکلیف اوست.

ارزش عبادت زمانی است که درصحّت کامل برگزارگردد.وصحّت آن به دوعامل است،1- صحیح بودن هدف ،که کسب رضای خداونداست.2-صحیح بودن شکل،که باید به همان شکل وصورت معین ازسوی خدا انجام گیرد.درطول تاریخ اسلام بسیاری کوشیدند بالجاجت،روشنفکرزدگی ومقدّس مآبی شکل عبادت راتغییر دهند،که نتوانستند. 

درآیات وروایات ،شرایطی برای قبولی عبادت بیان شده،شرط اعتقادی ،شرط سیاسی، شرط اخلاقی ،شرط اقتصادی ،شرط اجتماعی وشرط بهداشتی.قرآن ثمره ی نمازرا ،بازداشتن ازفحشاومنکر می داند.غیرازشرایط صحّت عبادت ،اموری هم جزء شرایط کمال عبادتند:1-مشکل ترباشد2-مهم ترباشد 3-اثری پایدارترباشد 4-درخط پیامبرباشد 5- سبقت داشته باشد 6-درشرایط دشوارانجام شود 7- نشاط ودوام داشته باشد 8- عبادت خودرابزرگ نشمارد 9-بابصیرت باشد.

برای فلسفه ی عبادت باید گفت اولاً:به دلیل صدها آیه وحدیث ،که مردم رابه تعقل وامی دارد.ثانیاً:انتقاد شدیدبه کفّار به خاطر تقلیدکورکورانه از نیاکان .ثالثاً:خودقرآن ،بارها درکنار بیان احکام ودستورها ،به دلیل آن هم اشاره کرده است.مسلمان ،باید دربرابر فرمان وحی، تسلیم باشد واین تسلیم پذیری ،کمال آدمی است .کسانی هستند که روحیّه ی تعبّد وتسلیم ندارند ودرپی بهانه اند تاشانه ازبار تکلیف ودینداری خالی کنند.مثلاً می گویند روزقیامت کی است؟   

     سیمای نماز

نماز ،نورچشم پیامبر است،داروی تکبّر است،سیمای مکتب است کلیدبهشت است .اساس دین است واولین سؤال درقیامت است.نماز دارای اهمیّت بسیاراست. پیشوایان معصوم هنگام نمازرنگ می باختند ومی فرمودند:وقت ادای امانت الهی وحضوردرپیشگاه الهی است.وظیفه ی انسانی ووجدانی ما،ایجاب می کند که سپاس نعمت های الهی رااداکنیم وبه شکرانه ی آن همه نیکی ،نمازبخوانیم وازاوبترسیم.نماز ،تشکراز خداوند است وهرانسان عاقل ،به لزوم نمازپی می برد.ترک نماز ،قطع رابطه کردن باآفریدگارهستی است واین دردنیا وآخرت ،عواقب تلخی دارد.رسول خدا(ص) فرموده است : مرز میان اسلام وکفر،چیزی بیش ازرها کردن نمازنیست. ارزش گذاری به نماز ،نشانه ی ایمان به خداست وبی اعتنایی ،دلیل ضعف وعشق وعلاقه به معنویات است .حضرت علی (ع)فرمود :سارق ترین ودزدترین افراد،آنانند که ازنمازشان بکاهند.در بسیاری ازاحادیث ،نماز برخی افراد رافاقد ارزش به حساب آورده اند1-بی تفاوت ها2- حرام خواران3-بی تعهدان درخانه4-تارکان زکات5- افرادلاابالی6-پیش نماز غیر محبوب7-حاقن وحاقب،کسانی که بول وغائط خودرانگاه می دارند.در هنگام نمازباید آداب نمازرا رعایت نمود .پیامبر(ص) فرمودند:درهنگام نماز بادست وسروصورت خودبازی مکن ،زیرا همه ی این کارها ،سبب نقض نمازمی شود.دراحادیث ازنمازبه عنوان معراج مومن یادشده است.لیکن این عروج درفضای معنویت وبندگی است وبرای رسیدن به قرب الهی.

    استقبال ازنماز

برای ورودبه عبادت  سازنده ی نماز یکسری مقدماتی نیازاست ومقصودازمقدمات چیزهایی که قبل ازنمازلازم است. طهارت: نمازگزار ،باید برای انجام این عبادت، کسب طهارت کند .گاهی باوضویاغسل ،ودرشرایطی هم تیمّم می کند.وضو،نورانیت باطنی که درسایه ی وضو پدید می آید،بسیارارزشمنداست وتأکیدشده که انسان درهمه حال باوضوباشد.طهارت نمازرا مراحلی  است:1- طهارت ظاهراز نجاسات2-طهارت اعضاازگناهان وجرائم3-طهارت روح ازمفاسداخلاقی .غسل؛ گاهی برای طهارت باید غسل کردودرغسل جنابت ،تمام اندام انسان تحریک می شود باید تمام بدن شستشو شود.مردنمازگزار،بایدعورت خودرابپوشاند وبهتراست ازناف تازانو پوشیده باشد..امّازن نمازگزار باید تمام بدن(جزصورت ودست وپاها تامچ)بپوشاند.تیمّم،اگرشرایطی پیش آید که نمی توان وضویاغسل کرد باید تیمّم نمود.جهتی که به آن رومی کنیم وبه نیایش خدامی پردازیم "قبله"نام دارد.یکی ازعلل تغییرقبله ،زخم زبان های یهودیان بوده است.آیات تغییر قیله،درطول تاریخ به مسلمانان این درس را می دهدکه مستقل باشند وزیربارمنّت دیگران نروند.توجه به قبله ،علم هیئت ،وجغرافیا وجهت شناسی رادر میان مسلمانان رشدداد.اذان ،اعلام موجودیت اسلام ،معرفی عقاید واعمال مسلمانان وفریادعلیه معبودهای خیالی است .اذان،صدایی است که شیطان ها را به فرار ودلهره وامی دارد.بلال اولین کسی است که دراسلام اذان گفت وپیامبربااین کارش نشان دادکه رنگ چهره ملاک نیست.ایمان وتقوا ،کمبودهای ظاهری راجبران می کند.به خاطر محتوای غنی اذان است که تأکیدشده است درابتدای نماز ،این شعارتوحیدی خوانده شود.

     اخلاص درنیّت

عنصری که به عمل یک انسان بهامی دهد،نیّت اوست.نیّت ،رکن عبادت است.اگرعملی بدون نیّت انجام شود،یانیّت غیر خدایی داشته باشد،باطل است.همه ی عبادت ها بایدبه قصدقربت انجام گیرد واگرگوشه ای ازآن برای غیر خداباشد،باطل است.خداوندعملی رامی پذیرد که ازجهت شرایط زمانی ومکانی ،همه خالص باشد وبرای اوشریکی قرارداده نشود..نیّت دارای آثار دنیوی بسیاری است که عبارتنداز:1-مدیریت جامعه2-بهبودوضع اقتصادی3-روابط خوب اجتماعی .تصمیم به کارهای نیک ونیّت خیرداشتن ،چون انسان راازحالت بی تفاوتی بیرون می آورد ارزشی همچون خودعمل دارد وخداوندبه آن پاداش می دهد.ازآن جا که علم وقدرت انسان محدوداست نمی تواندبه همه ی خواسته هایش برسد .ولی نیّت ،جای آن را می گیرد ومیان انسان بی نهایت طلب وشرایط محدود رامتصل می کند.برای نزدیک شدن به اخلاص باید به ارزش هاتوجه داشت .اگرانسان به قیمت خویش آگاه باشد،حاضرنیست برای غیرخدا کارکند.باید در آفرینش خود تفکرکند.باید به صفات خدا توجه داشته باشد ونیز به نعمت ای او.وبداند که دنیا بی ارزش است ومخلوقات دربرابر حق ناتوانند وبتواند از دیگران عبرت بگیرد.قصد قربت ونیّت الهی ممکن است درقالب های مختلفی ظاهر شود: 1-ترس ازمقام ودادگاه الهی2-امیدبه پاداش 3-تشکرازنعمت ها4-حیا5-محبّت خدا.آن که گرفتارریامی شود ،هنوز به مرحله ی یقین وباورنرسیده است.نشانه های اخلاص ازنظرقرآن وحدیث عبارتنداز :1- بی توقعی ازدیگران2-توجه به تکلیف ،نه عنوان3-پشیمان نشدن ازکارها4-یکسانی استقبال یابی اعتنایی مردم 5-تداوم انگیزه6- مانع نبودن مال ومقام 7-یکی بودن ظاهروباطن 8-نداشتن تعصّب گروهی 9-استقبال ازکارهای انجام نشده10-انصراف ازخطا .ارتباط خالصانه ی انسان باخدا ،نورانیّت ضمیروصفای باطن به همراه دارد که انسان رادر پیچ وخم های زندگی ومشکلات هدایت می کند.اخلاص مطلوب ،آن است که درمتن جامعه ودرمیان مردم وهمراه بامسئولیت ها ی اجتماعی باشد.مخلص خودرادراختیار پروردگار می گذارد ودل راخانه ی محبّت او می سازدوانگیزه ی الهی رابر همه ی اعمال ورفتارخویش حاکم می کند وازاین راه به عزت وسربلندی می رسد.

     حضوردرنماز

پس ازنیّت ،که تصمیم برانجام عبادت برای خداونداست وبرپایی نمازبه قصد تقرّب به پروردگار،واردنمازمی شویم وتکبیرمی گوییم."الله اکبر" ،خدابرتراز فکروخیال ما وبرتراز توصیف باقلم وبیان ماست وعظمت او،فراتر ازدرک وشناخت تصوّرماست. نمازی که همراه باالله اکبراست ،واین شعاری ،که خط بطلان برباطل ها وقدرت های پوچ می کشد.اگردرفکرنمازگزار،چیزدیگری بزرگ باشد،دروغگو به حساب می آید.سوره ی حمد درهرنمازی ضروری است .سوره ای که مشتمل برحمد خداوند برنعمت های اوست.سوره بابسم الله الرحمن الرحیم آغازمی شود که به معنای این است ؛رحمت الهی گسترده است،ولی گاهی کسانی با کاروفکرباطل خود،دررحمت رابرخودمی بندند.بسم الله ،چنگ زدن واعتصام ،به نام الهام بخش خداوند،وگریز ازوسوسه های شیطان است.جمله ی الحمدالله رب العالمین غفلت هاراازبین می برد،نعمت هارابه یادمی آورد ومارا متوجه ی ربوبیّت الهی می کند.الرحمن الرّحیم ،سایه ی رحمت برهمه گسترانده است. برای خلافکاران راه توبه قرارداده است ومتعهّدشده توبه را تادم مرگ بپذیرد وتوبه کاران رادوست می دارد.

مالک یوم الدّین ،انسان بیش تردرسه مرحله  تشکّرمی کند:1-توجه به لطف گذشته2- توجه به محبّت فعلی3- امیدبه لطف آینده.بااین احتساب ،همه ی ستایش ها بایدازآن خداباشد."دین"به معنای جزااست .خداوند،مالک روزجزا وپاداش است.ایاک نعبدوایاک نستعین  ؛تابه حال نمازگزار ،عقاید خودرادرباره ی مبدأومعادواوصاف خدا ،برزبان آورد.پس ،ثمره ی این عقیده باید "بندگی خالصانه" واستمداد ازخداوند باشد.اهدناالصراط المستقیم ،درمسائل فکری وزندگی عملی ،عقایدوشناخت راه صحیح بسیارمهم است ودرعین حال ،دشوار ازاین روازخداوندمی خواهیم که مارابه راه راست هدایت کند.اسلام مردم رابه راه راست ومستقیم دعوت می کند،که راهی میانه وطریق وسط واعتدال درهمه ی اموراست. صراط الذین انعمت علیهم آن که ازپیامبر پیروی کند ،باکسانی است که خداوند برآنان نعمت داده ،همچون پیامبران ،صدیّقان،شهیدان وصالحان،واینان چه نیکو رفیقانی هستند.وازخداوندمی خواهیم مارادراین چهارگروه قراردهد.غیرالمغضوب علیهم ولاالضالین ،برای شناخت مغضوبان ،بایدتاریخ امت ها رامطالعه کرد که به قهرالهی دچارشدند ومورد عذاب قرارگرفتند. آنان که درفکر وعمل گمراهند،درپی عقاید نابجای نیاکان وگرفتار افکارشرک آلودند ودراین گمراهی ،تعصّب می ورزند ،مصداق "ضالین "اند.بعدازسوره ی حمد،سوره ی توحیداست.سوره ی درمعرفی یکتایی خدای بی همتا ست. چون وجودوصفاتش نامحدوداست ووجودنامحدود ،جزیکی نمی تواندباشد. اوصمداست؛وجودی بی نیاز. لم یلد ولم یولد جمله ای است درنفی عقاید کسانی مثل مسیحیان ویهودیان که عیسی وعُزیر را فرزندخدامی دانستند .یامشرکین ،که فرشتگان رادختران خدامی پنداشتند.

رکوع،ازارکان نمازاست وکم ویازیادشدن آن،چه عمدوسهو،نمازرا باطل می کند،وازبهترین نوع اظهاربندگی است.فرشتگان خدا،همواره درحال پرستش خدایند،برخی همواره دررکوع،وبعضی همیشه درسجودوتسبیح .سجود،نشان تذلل وخاکساری دربرابر خداوند وعالی ترین درجه ی عبودیت است.طبق بیان قرآن همه ی کاینات وذرات،به نوعی دارای شعورندوبه ستایش وتسبیح وسجودبرای خدای متعال مشغولند.سبحان الله حقیقتی رابیان می کند که هم ،ریشه تمام عقاید وتفکرات اسلامی ،وهم،زیربنای همه ی روابط انسان باخدا وصفات کمال است. توحید،عدل،نبوت وامامت ومعاد دراسلام براساس تسبیح است.قنوت، درقنوت دعای خاصی لازم نیست وبه فرموده ی امام صادق (ع) هردعایی که برزبان جاری شودخوب است. ونیزدرروایت است که بهترین نماز،آن است که قنوتش طولانی ترباشد. تشّهد؛بازگوکردن همان شهادت وشعاری است که درآغاز نمازگفته شد وپیوندنبوت ورهبری راباتوحید وعبودیت می رساند. سلام، پس ازتشّهد،درپایان نماز سه سلام است.سلام نخست ،به رسول خدا،سلام دوم ،به خودمان وبربندگان شایسته ی خداوسلام سوم برهمه ی فرشتگان .

      تعقیبات ونوافل

اذان واقامه،نوعی استقبال ازنمازاست وتعقیبات ،بدرقه ی آن. بی اعتنایی به تعقیبات ودعاهای پس ازنماز،نشان بی علاقگی به خودنمازاست . چندنمونه از تعقیبات نماز1- دعا پس از نماز2- درودوصلوات برنیکان ولعن ونفرین برمظاهرشرک 3- تسبیحات حضرت زهرا(س)4- سجده ی شکر که باید سه مرتبه گفت "شکراًلله" یا درطول یک نفس بگوید"یارب یارب".نمازهای نافله نمازهایی هستندکه به نمازهای واجب اضافه می شوندوتعدادمشخص دارند.درحدیث آمده است نمازهای نافله به منزله ی هدیه است ودرهرصورت پذیرفته می شود. درمیان نوافل نمازشب جایگاه خاصی دارد.وخداوند برحضرت محمد(ص)واجب نمود.نمازجماعت دراسلام اهمیّت بسیارداردبه گونه ای که رسول خدا فرمود :کسی که صدای اذان رابشنود وبی دلیل ،درنماز جماعت مسلمانان شرکت نکند،ارزشی ندارد. یک نماز جماعت بهترازچهل سال نمازفراداست .نماز جماعت دارای آثاری است چون: آثارمعنوی ،اجتماعی ،اخلاقی ،تربیتی.امام جماعت دارای ویژگی هایی است باید به ملاک انتخابش توجه داشت وباید کسی باشدکه باقرآن واسلام انس بیشتری داشته باشد.عادل باشد.وازنظرامام صادق(ع)عادل کسی است که چشمش ازنامحرم ،زبانش از گناه ودستش راازظلم ،حفظ کند.نمازازواجباتی است که درهیچ حال ازانسان ساقط نمی شود حتی درمسافرت . نمازمسافر دارای شرایطی است که باداشتن این شرایط نمازش قصرمی شود. اگردرمسافرت قصدده روزه بکند نمازش کامل است.نماز،ازحقوق خدابرانسان است وانسان مکلّف است نمازهایی که به هردلیل فوت شده راقضا به جاآورد.

    نمازهای دیگر  

غیرازنمازهای مستحبی ونوافل چندنمازدیگر هست که عبارتنداز:نمازجمعه.که رسول خدا آن را حج مساکین نامیده است .دارای اثراتی چون، تقویت روحیّه ی اخوت وبرادری ،تشکّل نیروهای اسلام،رشدفکری –سیاسی مسلمان،تقویت روحیّه ی جمعی، مرکزیت بسیج مردم از ان جمله اند.نمازعید؛نمازعیدقربان ونمازعیدفطر که دارای شرایطی است. نماز آیات که پدیده های هستی حالت غیرطبیعی دارندوموجب وحشت می گردند این نمازواجب است وشرایط آن عبارتند از کسوف،خسوف، زلزله ،رعدوبرق وبادهای سرخ وسیاه که موجب وحشت مردم شود. نمازمیّت که پس از غسل دادن میّت برپیکراومی خوانند ودراصل دعایی بیش نیست.زیرا رکوع وسجود،تشهد وسلام ندارد ووضو وغسل وتیمّم برآن واجب نیست.نمازمیّت پنج تکبیردارد.نمازباران،وقتی رحمت الهی (باران )قطع می شود برای نزول این نمازرامی خوانند واین نیزدرس توحیدی وتوجه دادن به قدرت ورحمت الهی است این نمازازآن جهت حساس است که اگر خداوند ،دعاهارامستجاب نکند ،مایه ی شرمندگی نمازگزاران می شود ازاین جهت ،اقدام به این نماز ،جرأت وایثاری درحدّ مایه گذاشتن از آبرومی طلبد.