موضوع جبرواختیار ،ازموضوعاتی است که بیش ترعرفاوشاعران به آن پرداخته اند؛ازآن میان مولانا، بسیاربه آن توجه نموده است  ؛به گونه ای که درمثنوی65بار آن رامطرح نموده.در هنگام مطالعه ی مثنوی ،مولانا را در ظاهرانسانی می بینیم که هم طرفدارجبر است وهم طرفدار اختیار. برخی ازظاهربینان اورابه تناقض گویی منسوب     کرده اند؛ولی درکل مولانا انسان هارانه مطلقاً مجبور می داند ونه یکسره آزاد و مختار. مولانا درمثنوی برای اختیارانسان ها دلایلی ذکرمی کند،که مهمترین آن ها عبارتنداز:

1-دلیل تردیدوتردد

این که فردا این کنم یاآن کنم                          این دلیل اختیاراست ای صنم

2-امرونهی وثواب وعقا ب

امرونهی وخشم وتشریف وغیب                    نیست جزمختارراای پاک جیب

3-حالت پشیمانی که بعداز افعال زشت به انسان دست می دهد

وان پشیمانی که خوردی ازبدی                      زاختیارخویش گشتی مهتدی

4-پیداشدن حالت خشم وکینه:

خشم در توشدبیان اختیار                             تانگویی جبریا نه اعتذار